Движењето кое започна како критика на капиталистичката експлоатација сега придонесува со клучни идеи кон неговата најнова неолиберална фаза.
Како феминистка, секогаш сум претпоставувала дека борбата за еманципација на жените создава подобар свет – егалитарен, праведен и слободен. Но, во последно време почнав да се загрижувам дека идеалите на пионерките – феминистки служат за сосема поинакви цели. Загрижена сум конкретно за тоа дека нашата критика на сексизмот денес обезбедува оправдување за нови форми на нееднаквост и експлоатација.
Во суров пресврт на судбината, се плашам дека движењето за ослободување на жените стана заплеткано во опасна врска со неолибералните напори за градење општество на слободен пазар. Тоа би објаснило како дошло до тоа феминистичките идеи кои некогаш биле дел од еден радикален светоглед, сè повеќе да бидат изразени во индивидуалистички термини. Феминистките некогаш го критикуваа општеството што го промовираше кариеризмот, сега им советуваат на жените да се „прилагодат“. Движење кое некогаш ја приоритизираше општествената солидарност сега ги слави женските претприемачи. Перспектива која некогаш ја валоризираше „грижата“ и меѓузависноста, сега го поттикнува индивидуалниот напредок и меритократијата.
Она што лежи зад ова поместување е крупната промена на карактер на капитализмот. Капитализмот менаџиран од државата од повоената ера отстапи пред една нова форма на капитализам – „неорганизирана”, глобализирана, неолиберална. Феминизмот од вториот бран се појави како критика на првиот, но стана слугинка на вториот.
Со користа од ретроспективата, сега можеме да видиме дека движењето за ослободување на жените истовремено укажува на две различни можни иднини. Во првото сценарио, замислен е свет во кој родовата еманципација одеше рака под рака со партиципативната демократија и општествената солидарност; во второто, вети нова форма на либерализам, способен да им даде на жените и на мажите индивидуална автономија, зголемен избор и меритократски напредок. Вториот бран на феминизам во оваа смисла беше амбивалентен. Компатибилен со која било од двете различни визии на општеството, беше подложен на две различни историски елаборации.
Како што јас гледам на нештата, амбивалентноста на феминизмот е решена во последниве години во корист на второто, либерално-индивидуалистичко сценарио – но не затоа што бевме пасивни жртви на неолиберални заведувања. Напротив, ние самите придонесовме за ваквиот развиток со три важни идеи.
Еден придонес беше нашата критика на „семејната плата”: идеалот на семејството во кое мажот заработува, а жената останува дома, а кој беше централен за капитализмот организиран од државата. Феминистичката критика на тој идеал сега служи за легитимирање на „флексибилниот капитализам”. На крајот на краиштата, оваа форма на капитализам во голема мера се потпира на работната сила на жените, особено ниско платената работа во угостителството и производството која ја вршат не само млади жени, туку и мажени жени и жени со деца; не само жени од некои раси, туку жени од речиси сите националности и етнички групи. Како што жените се вклучуваа во пазарите на труд ширум светот, државно-уредениот капиталистички идеал на семејната плата е заменет со понова, посовремена норма – очигледно санкционирана од страна на феминизмот – семејство со двајца заработувачи.
Нема врска што реалноста во основата на новиот идеал е ниското ниво на платите, намалената безбедност на работното место, опаѓањето на животниот стандард, големиот пораст на бројот на работни часови за плати по домаќинство, порастот на двојната смена – сега често тројна или четворна смена – и порастот на сиромаштијата, сè повеќе концентрирани во женските домаќинства. Неолиберализмот го претвора увото на свињата во свилена чанта, преку изработка на наратив за женско зајакнување. Повикувајќи се на феминистичката критика на семејната плата за да ја оправда експлоатацијата, го користи сонот за еманципација на жените за моторот на акумулација на капиталот.
Феминизмот, исто така, направи втор придонес кон неолибералниот етос. Во ерата на капитализмот организиран од државата, ние со право ја критикувавме ограничената политичка визија која толку интензивно се фокусираше на класната нееднаквост, зашто не можеше да ги види таквите „неекономски” неправди како семејното насилство, сексуалниот напад и репродуктивното угнетување. Отфрлајќи го „економизмот” и политизирајќи го „личното”, феминистките ја проширија политичката агенда за да ги оспорат статусните хиерархии засновани врз културните конструкти на родовите разлики. Резултатот требаше да биде проширување на борбата за праведност за да се опфати и културата и економијата. Но, вистинскиот резултат беше едностран фокус на „родовиот идентитет” на сметка на социјалните проблеми. Уште полошо, феминистичкото свртување кон идентитетските политики ги поврзуваше премногу тесно со растечкиот неолиберализам, кој не сакаше ништо друго освен да го потисне сеќавањето за општествената еднаквост. Всушност, ние ја апсолутизиравме критиката на културниот сексизам токму во моментот кога околностите бараа дополнително внимание на критиката на политичката економија.
Конечно, феминизмот придонесе со трета идеја за неолиберализмот: критика на патернализмот на социјалната држава. Несомнено прогресивна во ерата на капитализмот организиран од државата, таа критика оттогаш се спои со војната на неолиберализмот против „државата-дадилка” и неговото неодамнешно цинично прифаќање на невладините организации. Пример за раскажување е „микрокредитот”, програмата за мали банкарски заеми за сиромашните жени на Југот. Прикажана како зајакнувачка оддолу-нагоре алтернатива на одгоре-надолу, бирократска црвена лента на државните проекти, микрокредитирањето се смета за феминистички противотров за женската сиромаштија и потчинување. Меѓутоа, она што се пропушта е едно вознемирувачко совпаѓање: микрокредитот се зголеми откако државите ги напуштија макро-структурните напори за борба против сиромаштијата, напорите што не можат да бидат заменети со мали замени. Во овој случај, исто така, една феминистичка идеја е преземена од неолиберализмот. Перспективата која првично беше насочена кон демократизирање на државната власт со цел да им даде моќ на граѓаните, сега се користи за легитимирање на ширењето на пазарот и на државното повлекување.
Во сите овие случаи, амбивалентноста на феминизмот е решена во полза на (нео)либералниот индивидуализам. Но, другото солидарно сценарио можеби сè уште постои. Сегашната криза дава можност да се почне одново, поврзувајќи го одново сонот за ослободување на жените со визијата за солидарно општество. За таа цел, феминистките треба да ја прекратат опасната врска со неолиберализмот и да ги вратат назад нашите три „придонеси” за сопствените цели.
Прво, ние би можеле да ја скршиме неискрената врска помеѓу нашата критика на семејната плата и флексибилниот капитализам со тоа што би се бореле за форма на живот која го де-центрира наемниот труд и ги валоризира неплатените активности, вклучувајќи ја – но не само неа – грижата. Второ, ние би можеле да го нарушиме преминот од нашата критика на економизмот на идентитетските политики преку интеграција на борбата за трансформирање на статусниот поредок кој се темели на маскулинистичките културни вредности со борбата за економска правда. Конечно, можеме да ја прекинеме лажната врска меѓу нашиот критички осврт на бирократијата и фундаментализмот на слободниот пазар преку враќање кон партиципативната демократија како средство за зајакнување на јавната моќ потребна за ограничување на капиталот во името на правдата.
Текстот е преземен од овде.
