Нeда Генова .: Дали мислите дека моменталните дискусии за подемот на (десниот) популизам сигнализира можно враќање на концептот на “народот”?
Б.Б.: Знаете, луѓето како Волфганг Штрик би зборувале многу критички за поимот популизам. Поверојатно, влогот тука е многу повеќе нешто што тој го нарекува “нов културен јаз” меѓу елитите (сите видови на елити, не само политички, туку меѓународните многу повеќе), од една страна, а од друга – масите кои се изоставени. Масите во пост-индустриските пустелии на денешниот западен капитализам, масите кои немаат шанса, немаат иднина, тие се поранешната работничка класа. Ова е т.н. „Rust Belt (деиндустријализирачки осиромашени региони)“ во Америка.
Тоа се оние кои се популистички адресирани од десничарските политичари од Марин Ле Пен до Доналд Трамп. За Штрик, овој популизам го одразува верувањето дека има нешто лошо во мобилизација на масите. Постои верување дека масите можат да бидат активирани само од десничарите. Tие претходно разграничуваа меѓу лев и десен популизам, но поентата е дека тоа е елитистички концепт преку кој елитите присвојуваат апсолутна супериорност и неопходност од нив. Бидејќи денес само елитите можат да се справат со проблемите на реалноста. И ако масите се прашаат, тогаш имаме или лев или десен екстремизам – или тоа е она што елитите го нарекуваат популизам. Но, проблемот е во јазот (помеѓу елитите и масите ). И исто така, проблемот е што и елитите повеќе не се разликуваат на политичка основа. Питер Меир тоа го нарекува „крајот на партиската демократија“ – процесите во последните 30-40 години покажаа дека разликите меѓу политичките партии полека исчезнуваат меѓу елитата, но јазот помеѓу елитите и масите се проширува.
Тешко е да се направи разлика помеѓу социјалдемократите и христијанските демократи, бидејќи двете страни имаат слична идеолошка агенда кога станува збор за меѓународната политика и економија – либерална агенда. Од друга страна, луѓето повеќе не гласаат. Бројот на луѓето кои активно учествуваат на парламентарните избори, бројот на гласачи се намалува … Земете ги за пример последните претседателски избори во Франција, кои беа претставени како големата победа на Макрон. Излезеноста од 42 % од вкпните гласачи, беше најниска во современата историја на Франција, што значи дека речиси две третини од луѓето повеќе не веруваат дека активното учество во парламентарната демократија не може да промени ништо. Тоа е проблемот и тоа е нешто што Питер Меир и [Волфганг] Штрик го кажуваат отворено – се наоѓаме пред крајот на парламентарната демократија, онаква каква што ја познаваме. И тоа не е само на Запад, туку и во поранешниот посткомунистички Исток, кадешто со Виктор Орбан се достапни нови концепти како „нелиберална демократија“, како и некои нео- и постфашистички движења, на пример во Хрватска и Србија…
Н.Г.: А пак во Бугарија ги имаме Обединетите патриоти, кои сега се во Владата. Да се вратиме на прашањето за критиката: како да го превземеме и политизираме минатото кое е претворено во културен артефакт, како да работиме со континуитетот за кој зборувате? Потребата од критика на сегашноста изгледа поголема од било кога и сепак, секој пат кога ние од dVersia на пример се обидеме да артикулираме критика на овој (неолиберален) режим, сме отфрлени како артефакт од комунистичкото минато. Едно од прашањата за кои се обидуваме да зборуваме, е оној за работничките права, на пример: во последните месеци и години зачестија случаите на смртни случаи меѓу работниците, како и на жестока работничка експлоатација. Сепак, речиси е невозможно да се зборува за „труд“ или „класа“ затоа што се смета за старомоден начин на зборување…
Б.Б.: Да, апсолутно! Божем минималната заштита на правата на работниците би значела комунистички повик повторно да се отвори ГУЛАГ! Да, но јас мислам дека кризата е исто така криза на еманципаторскиот јазик… Луѓето веруваат дека се еманципирани, но и истовремено веруваат во познатиот слоган „Нема алтернатива“. А традиционалните левичарски, либерални, социјалдемократски партии се согласија со тоа, и така никогаш не понудија каква и да е алтернатива на постоечкиот систем. Значи уште повеќе го зголемија јазот меѓу масите и елитите, користејќи јазик, со кој очигледно еманципацијата веќе не може да биде изразена. Барањето за слобода повеќе не може да се артикулира.
Ова е она што јас го нарекувам „враќање кон дијалектните говори (ревернакуларизација)“ на масите. Знаете, „вернекуларни“ биле јазиците пред да бидат издигнати во национални јазици – тоа беше времето кога знаењето, политиката, и правото се зборувало на латински. Масите ги зборувале своите дијалектни говори, корисни само за секојдневниот живот, но говорот на власта, говорот за важните нешта не бил артикулиран на народниот јазик, туку само на латински. Денес имаме слична ситуација во која говорот на власта, но исто така и оној на еманципацијата, стана нов вид на латински јазик и масите веќе не го разбираат. Значи критиката која го користи овој латински, користејќи го исто така како и јазик за овие еманципативни теории (има многу такви, многу совршени анализи на денешната криза), тие веќе не допираат до масите, бидејќи тие не го разбираат. Таканаречените „народни маси (hoi polloi) не го разбираат јазикот на овие мудри теории. Како и во средниот век, кога некои критички настроени интелектуалци започнале да ги користат дијалектните говори (како Декарт или Данте, кој бил првиот) и ние како нив треба да се осмелиме да мислиме на народен јазик, критиката треба барем да започне да го учи овој народен јазик за да може да ги адресира масите. Ова е новиот предизвик за мене.
Н.Г.: Ми се чини дека малку е тешко да се каже дека масите не разбираат. Оваа теза ја зајакнува идејата дека тие не се способни да разбираат. Со оглед на тоа што веќе може да има форми на критики изразени на овие народни јазици…
Б.Б.: Не мислам така. Ова е наш проблем како теоретичари. Знаете, имаме доволна епистемолошка моќ – левичарската мисла, на пример. Таа е многу мудра и користи концепти со многу висока когнитивна вредност, тие имаат одлична објаснувачка функција, но немаат ефект врз реалноста. Од друга страна, гледаме како т.н. популистички јазик ефективно ги допира и адресира масите. Но веруваме во новиот систем на “диглосиja”, кадешто од една страна, го имаме меѓународниот јазик (не мислам на англискиот, туку на меѓународниот јазик на елитите, на знаењето, власта, политиката, критиката, левата критика), а од друга – масите кои зборуваат на нивните дијалектни говори и не го разбираат меѓународниот. Значи ова е предизвикот на критиката, повторувам, како да се научат дијалектните говори и да се поведат масите кои се науштени. Тие се оставени во минатото, во смисла дека немаат иднина. Тие се она што се нарекува “вишок население” во пост-индустрискиот свет. Илузијата би била да очекуваме дека ќе отвориме нови индустрии и тие повторно ќе најдат нова работа. Дозволете ми да го кажам ова, постои јаз кој не е само социјален, туку во суштина е лингвистички, јаз во артикулирањето. Порано беше јаз меѓу теоријата и праксата, но денес е меѓу јазикот на елитите (кој всушност е англискиот на меѓународните елити) и народните говори, тие што се секогаш локални и специфични, напуштени маси.
Н.Г.: Можеби предизвикот е да не се остави овој лингвистички јаз да стане културна разлика?
Б.Б.: Но, навистина е културна разликата, колку што е и лингвистичка. Волфганг Штрик го уптребува концептот „нова културна поделба“ и екплицитно зборува за „суровиот јазик на масите“, дека тој е суров, а не цивилизиран. Ова е истиот однос кој елитите од средниот век кои зборувале на латински го имале кон народниот јазик, кој не се користи за концепти, идеи, благородни полтички визии и.т.н. И секако овој јазик не е јазикот на моќта.
Н.Г.: Значи, го отворате старото прашање за улогата на интелектуалецот. Дали вашиот став е дека неговата улога е да работи со опресираните маси?
Б.Б.: Да, но не мислам дека оваа критика може да биде артикулирана само ако си го промениме размислувањето како критички субјекти. Не станува збор за промена на нашето размислување, туку за практично ангажирање со масите и со нивниот реалитет. Континуитетот со минатото и учењето на генеологијата на сегашната криза нема да бидат востановени и прераскажани преку интелектуални или теоретски концепти, туку преку активните маси кои се борат. И прашањето е како да се биде дел од тоа, како да се мисли додека се учествува во оваа борба.
Овој дел од интервјуто со Буден е преземен од бугарското списание dVersia, коешто е независна левичарска издавачка платформа – бесплатен квартален електронски магазин за социјални, политички и културни анализи, фотографија и непопуларни ставови. Целосното интервју можете да го прочитате на овој линк, на бугарски, или на англиски јазик.
