Како проектот „Скопје 2014“, така и муралот на плоштадот „Скендербег“ претставува повеќекратна злоупотреба на уметноста, смета универзитетскиот професор по историја на уметноста, Небојша Вилиќ. Според него, запрепастува иконографијата којашто е употребена, чија композиција е само ретро принцип и повикување на пропагандно едукативна функција на уметноста на иконографијата на соц-реализмот и уметноста на национал-социјализмот од првата половина на минатиот век. Тој забележува дека, истиот принцип, не е примерен за уметничко искажување во 21 век и може да се смета како примитивен степен на разбирањето на улогата и функцијата која уметноста треба да ја има денес.
Муралот е поблизок до уметноста на националсоцијализмот во Германија. На овој мурал Албанецот е единствениот носител на „чистата“ етничка компонента во суверенитетот на „татковината, смета Вилиќ. Како главен аргумент за оваа теза може да се земе пренагласената доминација на албанското знаме и грб и присуството на алегоријата на Албанија, изразено како млада девојка која го оплакува мртвиот јунак на левата страна и вториот пат како „Прометеј“ ја носи светлината на десната страна.
„Од друга страна, востановената шема за раскажување на патриотскиот наратив е дополнителниот елемент кој го прави ова дело некреативно и банално. Низ седум композициски полиња се раскажува историјата на Албанија и на албанскиот народ. Во случајов, не е толку спорна потребата таа историја да се раскаже, туку начинот на кој е таа раскажана, односно, најпоедноставеното ниво на разбирливост: со употреба на групни сцени од историските настани и на групи портрети на заслужни Албанци, со цел – наративот да биде или да може да биде разбран и од најнеукиот Албанец (бидејќи нему најмногу му треба да му се обрати ова остварување), но и на секој друг“, коментира Вилиќ, во интервју за Гласник.
Според Вилиќ, овој пристап на уметничко остварување кој ја раскажува приказната за реализација на идејата за Албанија може да се смета и како навреда за Албанецот. Површниот стил, вели тој, може да биде заменет со кодови, коишто ќе прикажат различни облици на диверзитет на призмата за Албанија и албанецот. Овој стил претпоставува дека албанецот е нееманципиран и неспособен да ги прочита кодовите на уметничкиот облик со една историска и политичка приказна за нацијата.
„Ваквиот концепт на раскажување, уште пред социјалистичкиот реализам и уметноста на националсоцијализмот, се појавува уште во раниот среден токму во концептот на biblia pauperum, односно, накусо кажано – „Библија за неписмените“, со цел, тогаш неписменото население да може барем да ги „види“, ако веќе не може да ги разбере, сложените теолошки/христолошки догми запишани во Светото писмо“, вака Вилиќ го оценува за статусот на уметноста во проектот „Скопје 2014“, поконкретно во муралот на плоштадот „Скендербег“.
Проектот прави злоупотреба на уметноста во два случаи, смета тој. Првиот е кога во композицијата го вметнува Скендербег во средишниот дел како најголем, но и како титулар. Ослободувањето на Скендербег кој во 15. век дејствувал како феудалец на територија на денешна Албанија, е во колизија со идеите на раните капиталистички и национални држави.
„Оттука и овој концепт паѓа во стапицата на проектот „Скопје 2014“: до колку и до каде наназад во историјата треба да се оди за да се најде „аргументацијата“ за легитимитетот и легитимноста на државата и државотворноста? [За среќа, овој мурал не оди подалеку од средниот век, како што оди мозаикот во центарот на Тирана, каде што наративот започнува уште од античките Илири и Илирија (подоцнежната римска провинција).]“, забележува Вилиќ.
Втората злоупотреба, според мислењето на Вилиќ, е во насока на придавањето важност на ликот на Мајка Тереза како една од аргументациите за посебноста на албанците.
„Имено, таа смело, храбор и одважно чекори напред со мафорион кој се вее зад неа, додека во рацете држи машко дете на возраст не поголема од 5-6 години кое, пак, со двете раце држи и високо крева маслиново гранче. [Иконографски овој елемент може да заличи на Богородица со Христос, но, тоа би била преслободно толкување затоа што таа чекори (што Богородица не го прави), а и детето го носи свртено на страна (Христос е секогаш, во сите иконографски решенија, или свртен кон Богородица или е свртен напред, кон нас.] Мајка Тереза е прикажана како светица (за што говори златниот ореол), но и како Албанка, бидејќи нејзиниот етнички атрибут е детето кое е облечено во албанска носија. Иконолошки овој дел ја означува или ја потврдува пораката дека младото Албанче е мироносецот! Оваа злоупотреба на ликот и делото на Мајка Тереза е најнепримериниот од сите досегашни употреби на нејзиното име на многу локации и институции во Скопје и во Македонија, дури е понепримерен и од случајот со именувањето на авто-патот Скопје-Гостивар. Но, што сака да каже овој дел, оваа употреба на Мајка Тереза? Тој укажува на тоа дека само низ милосрдието и љубовта кон Исуса Христа, Господ Бог и Светиот дух, Албанецот може да донесе и/или го носи мирот. Злоупотребата е во тоа што една идеолошка парадигма (христијанството) е употребена за сосема друга (и несоодветна и неточна (имајќи предвид дека најголемиот дел од Албанците се муслимани)) етничка и националистичка парадигма“, потенцира Вилиќ.
Вилиќ посочува дека, сето тоа е еден синкретизам, а според него, за тоа сведочат неповрзливите елементи на бројот на борби и мечови и пушки во самата композиција. Средновековни рицари, партизани, балисти се до команданти и хероите припадници на ОВК се присутни на две третини од композицијата вели професорот, додавајќи дека, тоа по себе значи дека до мирот не се доаѓа само или исклучиво преку верата во Христа, туку и со употреба на оружје, односно насилно.
Според тоа, потенцира тој, Мајка Тереза со детето мироносец во рака, нема никаква поврзаност со елементите кои прикажуваат извојувана победа и слобода, иако непријателот не е вметнат во наративот. Вилиќ смета дека, со тоа им се наметнува неправда и сквернавење на ликот и делото на Мајка Тереза.
„Скопје 2014“ е идентичен со проектот „Плоштад Скендербег“
Причината што и двата проекти „Скопје 2014“ и „Плоштадот Скендербег“ поаѓаат од концептот на барање на потеклото за потврдување на легитимитетот и легитимноста на државотворноста, ги прави идентични. Формата на раскажување, методот на biblia pauperum (Библија за неписмените), мешањето на историските концепти и суштини се насочени кон засилување на етничкото, та оттаму и националистичкото чувство и употреба на наједноставни уметнички постапки. Вака професорот прави паралела помеѓу двата проекти.
„Сè тоа е со или заради настојувањето на истото – да му се пристапи на етничкиот сонародник, секој во својата група, на најнепосреден и наједноставен начин со цел во него да поттикне силно етничко, но и националистичко чувство за посебноста на сопственото потекло и – идентитет, без разлика што со тоа се преконструира нов или друг идентитет, односно, се оди на реидентификација на веќе еднаш создадениот конструкт“, додава тој.
Граѓаните немаат заедничка приказна
Претходните коалициски партнери ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ ја отфрлија шансата да изградат заеднички наратив на вклученост. Нивната варијатна е таа на засебноста и ексклузивноста. Народот е поделен на „наши“ и „ваши“ преку симболичките локации на плоштадите, заклучува Вилиќ.
